Diễn đàn mùa Xuân năm 2015 “Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh: Biến lời nói thành hành động”

 
Khách mời tham dự gồm có nhiều chuyên gia kinh tế, nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý từ các bộ, ban, ngành, các tổ chức và doanh nghiệp, đại diện IMF, UNDP và USAID (tổ chức trợ giúp phát triển của nhân dân Mỹ). Đại diện lãnh đạo tỉnh Nghệ An cũng tham dự và chia vui cùng Diễn đàn.
Theo Ban Tổ chức đây là kỳ tổ chức thứ 08 theo 01 sáng kiến của Ủy ban Kinh tế Quốc hội, được Ủy ban Thường Vụ Quốc hội nhất trí ủng hộ. Mục tiêu chính của loại hình Diễn đàn khoa học có đối tượng, phạm vi mở rộng này là nhằm thu thập phản ánh ý kiến đóng góp từ đại diện các tầng lớp người dân mang tính chuyên sâu theo từng chủ đề kinh tế - xã hội thường diễn ra 02 kỳ/năm. Qua đó, Ủy ban Kinh tế Quốc hội sẽ tổng hợp nhằm cung cấp thêm thông tin cho các Đại biểu quốc hội và đề xuất, kiến nghị cần thiết phục vụ hoạt động Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Chủ đề Diễn đàn mùa Xuân năm 2015 là “Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh: Biến lời nói thành hành động” đã qui tụ gần 300 đại biểu đến từ nhiều vùng, miền đất nước.

 Ngày đầu tiên của Diễn đàn, không khí sinh hoạt khoa học đã nóng lên với các vấn đề về điều hành kinh tế vĩ mô. TS Trần Đình Thiên mở đầu đăng đàn bằng 01 tham luận với nhiều thông tin khẳng định sự phục hồi kinh tế Việt Nam năm 2014 là khá rõ rệt. Nhưng còn nhiều điểm cần phải làm sáng tỏ, vì nền kinh tế đang đối mặt không ít nguy cơ, thách thức. Tại diễn đàn, nhiều bình luận, kiến giải sâu sắc từ các góc độ khác nhau, phản ánh thực trạng môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam còn nhiều điểm “sáng, tối” lẫn lộn, đáng quan ngại, dù đã có nhiều tiến bộ, đổi mới vượt bậc nhờ nỗ lực cải cách thể chế, cải cách thủ tục hành chính lâu nay. Điểm “sáng” tích cực năm 2014 được ghi nhận với các chỉ số kinh tế vĩ mô là khá tốt (GDP, CPI, tỷ giá, xuất nhập khẩu, cán cân TM, dự trữ ngoại tệ, lãi suất, nợ xấu ...). Điểm “tối” còn nhiều quan ngại rơi vào tái cơ cấu tuy đúng hướng vẫn chưa rõ rệt, mô hình tăng trường còn quá lệ thuộc khu vực FDI với nhiều hệ lụy bất lợi, tăng trưởng kinh tế vẫn dưới tiềm năng, chậm thoát khỏi “vùng đáy” từ nhiều năm nay. Bên cạnh đó, bội chi ngân sách luôn căng thẳng, đầu tư xã hội cho tăng trưởng giảm về mức thấp, đầu tư công chưa hiệu quả, “trần” nợ công chạm “ngưỡng” báo động, cục “máu đông” nợ xấu mới tạm “nhốt” vào kho mà chưa xử lý thực chất ... 01 câu hỏi đặt ra sớm tại diễn đàn vẫn còn bỏ ngỏ là chỉ số CPI năm 2014 chỉ là 1,84% so mục tiêu 5% Quốc hội đặt ra? chưa có kiến giải thuyết phục mang tính định lượng tác động của giá dầu thô thế giới giảm mạnh, vai trò điều hành vĩ mô của Chính phủ hay hiệu quả cải cách thể chế, cải cách thủ tục hành chính (TTHC) khiến chỉ số lạm phát thấp một cách đột biến như vậy. Cũng chưa có sự phân tích rõ hơn tương quan tổng cung – tổng cầu của nền kinh tế trong mối liên hệ với sụt giảm ít nhất 30% xuất khẩu nông sản gần đây, hay một số nền kinh tế thế giới hồi phục chậm chạp, áp lực làn sóng hàng hóa, nguyên liệu, vật tư giá rẻ tràn vào gây nhiều khó khăn trong nước khi Việt Nam tiếp tục “mở cửa” hội nhập rất sâu vào nền kinh tế khu vực và thế giới ...
 

TS Cao Sĩ Kiêm - Chủ tịch Hiệp hội DNNVV Việt Nam phát biểu tại diễn đàn.

Phát biểu tại diễn đàn, TS Cao Sĩ Kiêm - Chủ tịch Hiệp hội DNNVV Việt Nam bày tỏ quan điểm đồng tình với tham luận “đề dẫn” của TS Trần Đình Thiên. Tuy nhiên, Ông nhấn mạnh có nhiều khó khăn rơi vào khu vực DNNVV, đặc biệt khu vực nông nghiệp, nông thôn, nông dân với tồn đọng lớn tiêu thụ nông sản gần đây (sữa, tỏi hành, dưa hấu, gạo ...); đồng thời cảnh báo tham nhũng còn hoành hành cản trở mọi nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Theo TS Kiêm có tới 73% doanh nghiệp, 43% dân chúng  phải chi phí “lót tay” mới được việc và ít nhất 33% công chức, viên chức Nhà nước coi đó là bình thường. Chí phí không chính thức cản trở sự phát triển lành mạnh. Sửa đổi, bổ sung Luật thì được nhưng chậm chễ triển khai và hiệu lực thực thi kém gây không ít thất vọng. Hiện còn 73 nghị định “nợ tồn” văn bản, trong khi thời gian hiệu lực của khoảng 11 luật mới sửa đổi, bổ sung là 1/7/2015 đến gần rồi. TS Cao Sĩ Kiêm kiến nghị 06 nhóm giải pháp cụ thể tháo gỡ khó khăn cho cộng đồng doanh nghiệp liên quan đến tiếp tục kiện toàn thể chế cho DNNVV (phải tổng kết Nghị định 56/CP/2009), hỗ trợ các việc DNNVV không thể tự làm được và vấn đề chuẩn bị vừa đón nhận, vừa đối phó với hội nhập cam go sắp tới ...

Nhiều đại biểu là nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các chuyên gia, diễn giả nổi tiếng phát biểu đề cập đến hàng loạt vấn đề tồn tại và thời sự hiện nay phản ánh mặt trái môi trường đầu tư kinh doanh nước ta, như: Về CPH còn chậm, kém hiệu quả, kiến nghị Quốc hội cần có một dự Luật về CPH DNNN (ông Vũ Mão, ĐBQH); về tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, kiến nghị Quốc hội tiếp tục cho rà soát, xem xét giảm nhẹ gánh nặng các khoản thuế, phí cho người dân và doanh nghiệp nhân dịp sửa Luật ngân sách (TS Lê Đăng Doanh); về  điều hành giá cả có kiến nghị  chưa tự do hóa hoàn toàn được, độc quyền và cạnh tranh luôn song hành (TS Ngô Trí Long); về tái cơ cấu đầu tư có ý kiến nên đầu tư nhiều hơn vào phát triển nguồn nhân lực, vào KHCN, vào các kỹ năng hành động. Việt Nam đang thời kỳ “dân số vàng” cần tranh thủ trước khi chuyển sang “già hóa” cũng nhanh theo qui luật (01 đại diện IMF); về hội nhập, theo kinh nghiệm các nước tham gia đàm phán FTA/TPP khuyến nghị không cần lo lắng thái quá, nói áp lực hội nhập là vô lý, các nước cũng không ưu đãi, hỗ trợ gì cho phía các doanh nghiệp, bản thân các doanh nghiệp cũng chẳng phải chuẩn bị gì, nông nghiệp không thể làm theo kiểu hiện nay, dù có lợi thế nên khó thua về nông nghiệp (ông Trần Quang Khánh, Thứ trưởng MOIT); về nút thắt kinh tế  nằm ở mô hình “nền kinh tế thị trường định hướng XHCN” chưa được làm rõ, doanh nghiệp FDI hưởng quá nhiều ưu đãi và lợi lộc so doanh nghiệp trong nước (TS Võ Đại Lược) ; về đánh giá kiểm soát lạm phát (CPI) năm 2014 đạt 1,84%/so 5% Quốc hội đề ra như vậy là kế hoạch chưa tốt (TS Cấn Vạn Lực); về tái cơ cấu là đúng hướng nhưng đi quá chậm, khó thoát khỏi vùng đáy nhiều năm tới (TS Lưu Bích Hồ); về điều hành tỷ giá, NHNN VN kiên định chính sách tỷ giá thận trọng, luôn cân nhắc được mất, tỷ giá có tăng thì thặng dư BOP năm 2015 vẫn có thể đạt 5 tỷ USD (Bà Nguyễn Thị Hồng, Phó Thống đốc NHNN VN); về đầu tư nguồn nhân lực nhiều năm không đạt, dân số “vàng” nguy cơ chuyển hóa thành “già hóa” dân số từ năm 2012 (TS Bùi Sĩ Lợi, ĐBQH); về thực thi pháp luật  có 20% văn bản vi hiến, nợ xấu xử lý theo kiểu cũ, nợ công thành nợ tư, còn qui hoạch treo, trốn thuế, chuyển giá, thổi giá (TS Nguyễn Minh Phong, Phó Ban KT Báo Nhân dân); về SXCN, có ý kiến cho rằng doanh nghiệp chế biến của ta 100% đều phải nhập khẩu, không bóc tách được dễ nhận định sai, bàn đến hội nhập và tái cơ cấu mà ít nói đến nông nghiệp, sản xuất công nghiệp đang thế nào, về cơ bản Việt Nam vẫn gia công, lắp ráp, nên FTA không hiểu 01 chiều được, tại sao Trung Quốc chỉ bán hàng hóa, MMTB và mua vào nguyên liệu, vật tư (Ô Phạm Văn Đương, Phó TB KTTW Đảng); về chỉ tiêu kinh tế - xã hội năm 2015, kiến nghị với tinh thần “biến lời nói thành hành động” xem xét giảm tiếp 01 số sắc thuế cho doanh nghiệp (TS Trần Du Lịch, ĐBQH) ...

Ngày thứ hai Diễn đàn càng “nóng” hơn với các vấn đề phản ánh trực diện thực trạng môi trường đầu tư kinh doanh và kiến nghị cụ thể tiếp tục cải thiện. Cải cách mấy năm gần đây được đánh giá đang chậm lại, Việt Nam tụt hạng 7 bậc theo đánh giá của WEF (147/158 quốc gia), khoảng cách vẫn xa so các nước phát triển, Luật DN mới chỉ còn 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, nhưng có tới 5.800 điều kiện bổ sung trái luật hoặc không phù hợp. Sau 30 năm có chuyển biến nhưng nhiều yếu tố thị trường chưa thực chất, kém minh bạch, sở hữu tư nhân chưa rõ ràng, Nhà nước còn “đứng trên, đứng ngoài” thị trường và can thiệp kinh doanh chèn lấn khu vực tư nhân. Hàng loạt các dự luật cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung sẽ tạo 01 cuộc cải cách thể chế mang dấu ấn nhiệm kỳ Quốc hội lần này (TS Nguyễn Đình Cung, Viện Trưởng Viện CIEM). Nhiều ý kiến đồng tình với Báo cáo tổng quan về môi trường kinh doanh của CIEM, như : về quá trình tư duy phải mất tới 25 năm mới đi đến thừa nhận điều hiển nhiên quyền tự do kinh doanh cho người dân và doanh nghiệp. Luật có nhiều mà chưa đi vào cuộc sống do nền hành chính công yếu kém, thủ tục hành chính là chuyện nhỏ, bộ máy, con người mới quan trọng (TS Trần Du Lịch, ĐBQH); về đánh giá môi trường kinh doanh qua các chỉ số cạnh tranh khảo sát 1.500 doanh nghiệp FDI phản ánh mức độ lạc quan vẫn còn, nhưng độ hấp dẫn đang giảm dần do còn nhiều rào cản ở khâu thực thi, tác nghiệp, tham nhũng, chất lượng cơ sở hạ tầng, chi phí không chính thức (TS Đậu Anh Tuấn, VCCI); về lý do các nhà đầu tư Nhật Bản “kết” Việt Nam là nhờ 01 số lợi thế nổi trội nhưng vẫn nhiều quan ngại phản ảnh qua báo cáo tháng 12/2014 về môi trường kinh doanh của 7.000 DN FDI Nhật Bản tại 15 quốc gia có sự tham gia trả lời khảo sát 458/700 câu hỏi (Mr Keisa, Jetro tại VN);  về chất lượng quản lý Nhà nước cần có tổng kết và sửa đổi Luật tổ chức Chính phủ, việc nhập Bộ đa ngành khó quản lý tốt, việc lấy phiếu tín nhiệm còn hình thức, chưa đánh giá đúng về CPH nên không thấy tính cấp thiết “luật hóa” về CPH sau hơn 10 năm triển khai chậm chễ (ông Vũ Mão, ĐBQH); về vai trò khu vực tư nhân có ý kiến phải xem là “trụ cột” kinh tế lúc này, cần đánh giá và có cách hành xử đúng đắn phát huy tiềm năng, thế mạnh doanh nghiệp tư nhân Việt Nam không hề thua kém doanh nghiệp nước ngoài, bằng chứng như thành công của tập đoàn Vingroup từ lĩnh vực BĐS giờ đang đầu tư sang nông nghiệp ... (bà Phạm Chi Lan).

Về thực trạng khu vực DNNVV cho thấy năng lực cạnh tranh giảm sút và yếu dần là do căn bệnh “không thể tự lớn”, còn nhiều rào cản về khung khổ pháp lý, chủ trương, chính sách và tổ chức triển khai chậm chạp, thiếu dứt khoát. Đề cập 04 hạn chế, 07 nguyên nhân và 09 giải pháp chủ yếu thay đổi cách làm ưu đãi, hỗ trợ phát triển theo nguyên tắc thị trường thay vì “hành chính hóa, xin - cho”, nguồn lực hạn chế, lực bất tòng tâm, sớm có Luật hỗ trợ phát triển DNNVV, lập Ủy ban Quốc gia về phát triển DNNVV, Nghị quyết Quốc hội về phát triển DNNVV, sắp xếp lại khu vực DNNVV, thay đổi mô hình tổ chức, hoạt động hiệu quả cho các Quỹ hỗ trợ (QĐ 601/58/CP/2013) ... (TS Phạm Ngọc Long, Viện trưởng SISME); về cải thiện chỉ số thuận lợi kinh doanh liên quan ngành điện năng cho thấy CCTTHC đã rút ngắn đáng kể thời gian tiếp cận điện cho doanh nghiệp (đại diện EVN); về sử dụng lao động chất lượng cao không nên quá chú trọng bằng cấp cao, cần đánh giá lại cho đúng lực lượng lao động, chú trọng đào tạo kỹ năng cần thiết, nên có chỉ tiêu đánh giá chất lượng đội ngũ công chức, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về lao động (Đại diện Bộ LĐ TBXH); về khó khăn thực thi qui định mới trợ cấp hay đền bù 01 lần cho người lao động, làm thêm giờ so qui định 200 giờ, mức trả lương căn cứ lợi nhuận hay thị trường ... đều có kiến nghị xem lại (Đại diện Hiệp hội DN Hà Nội); về giá cước vận tải thời gian qua bị can thiệp bởi biện pháp hành chính là không theo cách thức thị trường (Đại diện HH DN vận tải); về cách hành xử can thiệp môi trường kinh doanh vốn thuộc tính thị trường của các cơ quan Nhà nước chủ yếu theo quan hệ chứ không theo luật, lệ nên tính tuân thủ chung kém (TS Lưu Bích Hồ); về các yêu tố cấu thành môi trường kinh doanh cần coi trọng văn hóa, an ninh, toàn dụng lao động, giáo dục, đào tạo, giải phóng tư tưởng bằng cấp, tạo dịch chuyển lớn về vốn, công nghệ, kỹ năng mềm là cấp thiết (TS Lê Anh Vũ, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển bền vững - Viện KHXH Việt Nam).

Kết luận của Chủ tọa Diễn đàn cho thấy, Chủ đề “Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh: Biến lời nói thành hành động” còn phải bàn nhiều. Tuy nhiên, đây là kỳ diễn đàn thành công lớn qui tụ nhiều đại biểu nhất, ý kiến đa dạng, phong phú, đại diện nhiều lứa tuổi, thành phần. Trong 02 ngày diễn đàn có 41 ý kiến tham luận (17 ý kiến về kinh tế - xã hôi, 24 ý kiến về môi trường kinh doanh). Ban Tổ Chức diễn đàn ghi nhận nhiều kiến nghị có giá trị liên quan tiến bộ xã hội, việc làm, an sinh xã hội, tái cơ cấu kinh tế, mô hình tăng trưởng, cổ phần hóa, phát triển nông nghiệp, nông thôn, khu vực FDI, khu vực tư nhân và DNNVV, tham nhũng, nợ công, nợ xấu ... Quan niệm tiên quyết về môi trường đầu tư kinh doanh gắn với thể chế, bộ máy hành chính công ngày càng hiệu quả nhằm phục vụ tốt nhất mọi hoạt động SXKD của doanh nghiệp. Đó là hành động thiết thực cấp bách đã có tiếng nói chung tại Diễn đàn này./.
 

SISME