Góc nhìn đa chiều về thuốc lá thế hệ mới

Toàn cảnh Tọa đàm.

Những năm gần đây trên thị trường Việt Nam xuất hiện thêm các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Các sản phẩm này cũng gây ra nhiều tranh cãi. Có những ý kiến cho rằng các sản phẩm này không giảm thiểu tác hại đối với sức khỏe và tiềm ẩn nhiều nguy cơ có hại đặc biệt là đối với trẻ em và phụ nữ. Nhưng cũng có ý kến cho rằng các sản phẩm như thuốc lá thế hệ mới, được làm từ nguyên liệu thuốc lá, là một dạng thuốc lá ít tác hại hơn đối với môi trường và những người xung quanh. Trong khi đó các sản phẩm thuốc lá mới tiếp tục thâm nhập thị trường thông qua các con đường nhập lậu hay xách tay. Tuy nhiên, tình trạng gần đây đã giảm do sự vào cuộc tích cực từ phía các cơ quan chức năng. Trong bối cảnh đó, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 173/2024/QH15 về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV có nội dung “Quốc hội thống nhất cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người từ năm 2025, bảo đảm sức khỏe cộng đồng, trật tự, an toàn xã hội”.

Nhằm giúp các đơn vị hội viên và người tiêu dùng hiểu rõ hơn về các sản phẩm thuốc lá mới và cập nhật các chính sách về những sản phẩm này, ngày 29 tháng 9 năm 2025 Hiệp hội Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa (DNNV) đã tổ chức buổi toạ đàm “Chia Sẻ Kiến Thức Khoa Học, Kinh Nghiệm Quốc Tế Và Cập nhật Chính Sách Kiểm Soát Thuốc Lá Mới”. Tham dự tọa đàm bên cạnh các doanh nghiệp hội viên của Hiệp hội còn có đại diện các bộ, ban ngành và cơ quan của Quốc hội, các chuyên gia trong lĩnh vực y tế, kinh tế, và các hiệp hội quan tâm đến vấn đề này.

Tại buổi tọa đàm, VINASME đã trình bày một Báo cáo nghiên cứu tổng hợp về thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam từ góc độ khoa học, kinh nghiệm quốc tế và chính sách do VINASME phối hợp với Viện Nghiên cứu Quản lý Trung ương (nay là Viện Chính sách Chiến lược) thực hiện vào năm 2024. Báo cáo đã chỉ ra nhiều sự khác biệt giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, tổng hợp một số nghiên cứu khoa học. Đồng thời chia sẻ những kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới trong việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Cung cấp một số nghiên cứu đánh giá tác động tổng thể về kinh tế, xã hội và môi trường đối với các biện pháp quản lý khác nhau.

Đại diện Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam thuộc Bộ Khoa học Công nghệ cũng chia sẻ các thông tin khoa học về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, phân tích sự khác biệt giữa các sản phẩm này. Cụ thể là[A1] , theo tài liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), sản phẩm thuốc lá nung nóng (TLNN) là sản phẩm thuốc lá tạo ra hơi có chứa nicotin và các chất khác, được người sử dụng hít vào bằng miệng. Sản phẩm này sử dụng nguyên liệu thuốc lá đặc chế và thường kèm theo hương liệu, gây nghiện do có chứa nicotin. TLNN phỏng theo thói quen hút thuốc lá truyền thống, tuy nhiên, cần lưu ý là nguyên liệu thuốc lá được sử dụng cho TLNN là nguyên liệu đặc chế để phù hợp với chế độ hút đặc thù. Sản phẩm TLNN có kèm theo thiết bị làm nóng để cấp nhiệt trực tiếp hoặc gián tiếp mà không đốt cháy. WHO cho rằng TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có chứa thuốc lá, nhưng không phải là thuốc lá điếu hay thuốc lá điện tử. Về tiêu chuẩn, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã ban hành 4 tiêu chuẩn cho TLNN, bao gồm ISO 6080:2024 về thuật ngữ, định nghĩa sản phẩm và bộ tiêu chuẩn ISO 5501 về điều kiện tạo và thu thập sol khí. Nhiều quốc gia như Vương quốc Anh, Liên bang Nga… đã công bố tiêu chuẩn cho sản phẩm thuốc lá nung nóng.  Khác với TLNN, thuốc lá điện tử là sản phẩm gồm dung dịch hóa chất và thiết bị điện tử làm nóng thành  phần dung dịch để tạo ra sol khí chứa hoặc không chứa nicotin, được người dùng hít vào. Sản phẩm này có hai dạng: hệ đóng (chỉ dùng đầu chứa dung dịch do nhà sản xuất thiết kế, không thể pha trộn) và hệ mở (người dùng có thể bổ sung hợp chất khác). Về tiêu chuẩn, Tổ chức tiêu chuẩn hóa châu Âu (CEN) và Tổ chức ISO đã ban hành các quy định kỹ thuật và định nghĩa liên quan, như CEN/TS 17287:2019, CEN/TR 17989:2023 và ISO 20768:2018. Theo đó, các tiêu chuẩn này định nghĩa rằng thuốc lá điện tử là sản phẩm trong đó có sự hóa hơi dịch lỏng để tạo ra sol khí, bao gồm các sản phẩm như thuốc lá điện tử, xì gà điện tử, shisha điện tử, thuốc lá tẩu điện tử, hệ thống phân phối nicotin điện tử (ENDS) v.v... Như vậy, tuy có những đặc điểm khác nhau, nhưng hiện nay vẫn có sự nhầm lẫn giữa hai loại sản phẩm thuốc lá nung nóng và thuốc lá điện tử.  

Đại biểu đến từ Bộ Công thương cũng cho rằng Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội đã thống nhất cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Để thực hiện đúng chỉ đạo của Quốc hội, cần phân loại rõ thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Hiện nay, Bộ Công Thương đang phối hợp với Bộ Y tế (chủ trì) để xây dựng, ban hành định nghĩa về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để các cơ quan chức năng có cơ sở pháp lý triển khai thực hiện Nghị quyết 173/2024/QH15.

Ở góc độ kinh nghiệm quốc tế, đại diện Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN cho biết sản phẩm thuốc lá nung nóng đã được Tổ chức Y tế thế giới công nhận là sản phẩm thuốc lá, nhiều quốc gia đã cho phép lưu hành sản phẩm này dưới nhiều hình thức quản lý nghiêm ngặt tương tự thuốc lá truyền thống. Điểm khác biệt cơ bản của thuốc lá nung nóng so với thuốc lá truyền thống này là một trong những cơ sở để các chính phủ của 86 quốc gia trên thế giới cho phép lưu hành thuốc lá nung nóng, trong đó có nhiều quốc gia tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ và các nước trong Cộng đồng châu Âu. WHO cũng khuyến cáo các quốc gia nên quản lý thuốc lá nung nóng tương tự như quản lý sản phẩm thuốc lá truyền thống. Đại diện này chia sẻ rằng nhiều quốc gia đang áp dụng các hình thức quản lý nghiêm ngặt đối với thuốc lá thế hệ mới. Ví dụ, tại Hoa Kỳ, Luật Ngăn Ngừa Hút Thuốc Gia Đình và Kiểm Soát Thuốc Lá năm 2009 quy định rằng các sản phẩm thuốc lá mới phải được FDA cấp phép tiếp thị trước khi lưu hành. Nếu được cấp phép là sản phẩm giảm thiểu rủi ro hoặc giảm khả năng phơi nhiễm thì các sản phẩm này mới được tiếp thị như một sản phẩm ít rủi ro và giảm độc hại hơn so với các sản phẩm thuốc lá khác, bao gồm thuốc lá điếu. Tại châu Âu, Chỉ thị về Sản phẩm Thuốc lá (EU TPD) yêu cầu các nhà sản xuất phải thông báo hoặc xin cấp phép trước khi đưa sản phẩm ra thị trường. Còn tại Nhật Bản, do thuốc lá nung nóng có chứa lá thuốc lá, nên được quản lý theo Luật Kinh doanh thuốc lá và được phép lưu hành tại nước này.

TS. Tô Hoài Nam - Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam phát biểu tại buổi Tọa đàm: Qua phân tích trao đổi tại Tọa đàm, hầu hết các đại biểu thống nhất tuân thủ Nghị quyết 173 của Quốc hội, đây là yêu cầu thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật và trách nhiệm của mỗi tổ chức, cá nhân. Các ý kiến được nêu ra hôm nay đều có giá trị nhất định, góp phần gợi mở những khía cạnh cần được tiếp tục nghiên cứu toàn diện, khoa học và khách quan. Chúng tôi xin trân trọng ghi nhận như những giả thuyết tác động cần phải nghiên cứu, sàng lọc, kiểm chứng nghiêm túc.

Do phạm vi tác động của vấn đề vượt xa các giới hạn kinh doanh đơn thuần vì nó liên hệ chặt chẽ với y tế, cộng đồng và trật tự xã hội. Nếu đủ điều kiện về nguồn lực và các dữ liệu, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu tập trung sâu hơn về định lượng hóa rủi ro (y tế, cộng đồng) và phân tích chi phí – lợi ích – xã hội để góp phần đề xuất các kiến nghị phù hợp nhằm đóng góp thiết thực cho quá trình xây dựng chính sách liên quan mục đích là đem lại lợi ích tốt hơn cho xã hội. Đồng thời, tuyên truyền hướng dẫn các doanh nhân, doanh nghiệp tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

PV