TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi không buông xuôi trước bế tắc
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi trước đây học ngành nông lâm, sau một thời gian ngắn thì chuyển qua ngân hàng. Mới đầu thì chỉ học sơ cấp, sau đó xung phong lên tỉnh miền núi Bắc Cạn. Rồi cũng ở miến núi, kết nạp Đảng. Lúc đấy tôi còn trẻ lắm, mới 17-18 tuổi. Đến năm 1966 tôi về Thái Bình, đến năm 1981 sang làm công tác Đảng, làm Bí thư Tỉnh uỷ Thái Bình. Khi anh Mười (nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười – PV) làm Thủ tướng, anh gọi tôi lên bảo với là phải lên ngân hàng, “nghề của anh là ngân hàng”. Lúc đó mình nói là mình đang làm ở địa phương quen rồi. Tôi chưa làm vĩ mô ngày nào, nên tôi sợ không làm được. Lúc đó anh Mười nói rất thẳng thắn là vì tôi trẻ mới đưa vào cương vị này, còn khó thì phải phấn đấu thôi. Rồi mình cũng phải nhận lời, thời điểm đó là tháng 5 năm 1989.
Có vẻ cương vị Thống đốc Ngân hàng sẽ đầy khó khăn đối với một người “chưa làm vĩ mô ngày nào”?
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi đưa ra 3 điều kiện: Một là trước hết cho tôi xây dựng cơ chế luật lệ để tiếp cận với thị trường, tiếp cận với bên ngoài. Thứ hai, cho tôi hoàn chỉnh việc xây dựng nhà máy in tiền (Lúc đó mình toàn phải in nhờ Liên Xô, Trung Quốc cho nên nó rất bị động). Thứ ba, là phải cho tôi toàn quyền công tác cán bộ.
Anh Mười chấp nhận và sau đó thì bắt tay vào làm hai Pháp lệnh luôn (Pháp lệnh về ngân hàng nhà nước và tổ chức tín dụng). Pháp lệnh xong thì một năm sau mình nắm được tất cả con người, nhân sự. Sau đó không lâu thì việc xây dựng nhà máy in tiền cũng hoàn thành (hiện đại nhất vùng Đông Nam Á ở thời điểm đó).
Như ông nói thì quả là một khối lượng công việc đồ sộ trong một thời gian không dài. Nhưng nói thật, trong 3 việc ông muốn “tự chủ”, thì trên thực tế việc được toàn quyền quyết định về nhân sự có được như ý ông muốn không? (Vì ngành ngân hàng là một ngành ai cũng muốn nhảy vào).
TS Cao Sĩ Kiêm: Toàn quyền chứ. Thực tế, ông Mười rất quý tôi. Ông bảo: Được, cứ làm rồi ông cho! Và thực tế, tất cả cán bộ là tôi lựa chọn hết. Trước đây đề bạt một Phó Thống đốc là hàng mấy năm, mấy tháng. Nhưng lần này, khoảng độ hai tuần, tất cả hộ sơ được duyệt hết. Ông Mười duyệt một lúc 4 người luôn! Nói chung là tôi được rất ưu đãi và tạo điều kiện làm việc.
Lần đầu tiên đặt chân vào làm chủ căn nhà 49 Lý Thái Tổ, cảm giác lúc ấy của ông lúc đó như thế nào?
TS Cao Sĩ Kiêm: Cảm giác lúc đó là công việc rất nặng nề! Nhưng tôi suy nghĩ thế này: Lúc khó nhất thì lúc đó mới cần mình phát huy nhiều nhất, nên không thể nản lòng. Và lúc căng thẳng nhất thì tôi thấy mình suy nghĩ tốt nhất.
Ông có đồng ý không, nếu có ý kiến cho rằng: Cuộc đời ông gắn với 2 việc (1 việc thành công nhất và 1 việc tai tiếng nhất). Việc thành công nhất là đã giảm lạm phát từ 700% xuống còn 2-3% những năm 1990. Và việc tai tiếng nhất là vụ EPCO Minh Phụng¸ khiến ông phải thôi chức Thống đốc Ngân hàng Nhà nước…?
TS Cao Sĩ Kiêm: Đúng vậy!
Làm thế nào để giảm lạm phát một cách ngoạn mục như vậy, thưa ông?
TS Cao Sĩ Kiêm: Để chống lạm phát, nhiều phương án đã được đề ra, nhưng không thực hiện được, chỉ số lạm phát vẫn ngùn ngụt tăng. Tôi đề xuất là để chống được lạm phát thì phải có lực lượng, phải có tiềm lực… Nếu không như thế, tôi sẽ từ chức ngay lập tức vì không thể làm được. Do vậy, tôi đề xuất đi vay 80 triệu đô-la từ Nhật, sang Ôxtrâylia vay được 2,5 tấn vàng. Trước đây thì mình hạ lạm phát theo kiểu “đánh” nửa vời, mình có vài trăm cân vàng bán ra cái thì bị đầu cơ hết. Đến khi mình hết thì bọn đầu cơ bán ra, thế là lạm phát lại vọt giá lên cao hơn. Bọn đầu cơ nó lãi, và không chế thị trường. Nhưng khi tôi có “lực lượng” rất lớn như thế, chế biến ra từng chỉ một. Lúc đầu bán 2 chỉ một, 5 chỉ một, với giá rất rẻ. Cứ thế những anh đầu cơ tưởng mình có ít thôi thì đổ tiền ra mua, bán cả đá quý để mua, mua hôm trước thì hôm sau tôi lại quyết định giảm giá xuống, thế là những tay đầu cơ bắt đầu liểng xiểng. Sau đấy, thị trường hạ sốt và bão hoà ngay lập tức. Đánh trận ấy ta lãi được hai tạ vàng, kéo được giá xuống và thị trường mình thông ra với thế giới (tức là vàng trong nước bằng giá vàng thế giới). Nếu thiếu vàng thì cho nhập, lúc đó ai mà đầu cơ thì chắc chắn sẽ nhận phần lỗ về mình.
Nói thế, phải chăng chấp nhận mạo hiểm cũng là một tố chất của người làm Ngân hàng?
TS Cao Sĩ Kiêm: Đó là chiến thuật đấy, phải có lòng dũng cảm mới làm được. Lúc đó nhiều ông ở Quốc hội nói tôi đang “vứt tiền qua cửa sổ”. Vàng ngoài 580 đồng ông bán ra 540 đồng, nhưng họ không biết rằng đó là chiến thuật của mình. Ngay có ông ngân hàng bảo anh cứ đưa cho tôi 5 tạ vàng, tôi sẽ tìm đưa về cho ông mấy tỷ ngay. Nhưng họ đâu biết rằng, tôi không cần tỷ, tôi chỉ cần giữ giá, cần kéo giá của thị trường xuống, chứ kiếm tiền tỷ thì cũng chẳng để làm cái gì. Mình đánh đổi thị trường để kéo giá xuống.
Ít nhất đã có 4 đời “ông chủ” căn nhà 49 Lý Thái Tổ hoặc bị thay, hoặc bị dính phải tai. Ông nghĩ sao khi có người bảo rằng: 49 Lý Thái Tổ là căn nhà có ma?
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi không tin vào điều đó. Những người đi trước là những người rất ý chí, ông Nguyễn Lương Bằng – làm Thống đốc, sau làm Quyền Chủ tịch nước, và nhiều vị khác đều có chức tước cao trong bộ máy của Đảng và Nhà nước. Nhưng thời kỳ ấy là thời kỳ bao cấp, các ông lên làm Thống đốc không có vấn đề gì thay đổi cả. Chứ nếu mà có ma đến thì thời trước các ông này đã nghỉ sớm. Nhưng đến bắt đầu cơ chế thị trường thì cơ chế sẽ khiến người đứng đầu phải xuống rất nhanh nếu có rủi ro, vì ngân hàng là phương thức rất nhạy cảm, nhất là khi nền kinh tế chuyển đổi, chưa ổn định.
Chính sách tiền tệ là chính sách mà có thể tác động đến nhiều đến những lĩnh vực khác. Nó phải như là một đầu tàu, có tính chất đổi mới, mà bước vào công cuộc Đổi mới thì chúng ta chưa có kinh nghiệm, chưa có mô hình, chưa có con đường sẵn thì quản lý sẽ gặp sai sót. Và những người đứng đầu phải trả giá rất đắt cho những sai sót này.
Vậy thì trong vụ EPCO-Minh Phụng, sai lầm xương máu của ông là gì?
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi có cái sai là không kiểm tra được, đội ngũ kiểm tra của mình yếu quá, hoặc làm việc thiếu chắc chắn… Thành ra khi kiểm tra không phát hiện ra được thì xảy ra như thế. Lỗi chính vẫn là nó (Tăng Minh Phụng). Tôi đã vạch ra cho anh con đường đi, anh phải đi bên phải đường, anh thích chạy sang bên trái đường mà bị “xe” chẹt anh thì anh phải chịu chứ. Số bây giờ chả là gì, nhưng lúc đó là lớn lắm, 2-3 nghìn tỷ lúc đó là hiếm lắm, mà lại không thu hồi được. Bây giờ có thể thanh minh cho EPCO-Minh Phụng được, cái đó do mình gây nên, do cơ chế của mình gây nên.
Cho nên khi nói chuyện với mấy đồng chí lãnh đạo, tôi chia sẻ rằng kinh nghiệm xương máu của tôi là kiểm tra chặt chẽ. Làm cái gì cũng phải kiểm tra cẩn thận. Chứ còn mình rất tốt, rất có đạo đức, có năng lực, quyết đoán nhưng mà mình lơ là kiểm tra, không nắm được sẽ làm hỏng dưới, thì mình là người cuối cùng phải chịu hậu quả thôi.
Hiện nay công việc của ông thế nào?
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi cũng khá bận rộn. Bận nhưng vui, vì những kiến thức mình đang sử dụng là những kiến thức mà mình đã có, và đang phát huy rất tốt. Thực ra, hiện nay đỡ bức xúc như trước, bây giờ mình có quyền chủ động tham gia, chất lượng tham gia tốt hơn.
Khi nghĩ chức Thống đốc, cảm giác của ông thế nào?
TS Cao Sĩ Kiêm: Lúc đó cũng buồn lắm, nhưng tớ có một quan niệm thế này, cuộc đời mình như quả bóng: Đẩy thì nó bẹp xuống nhưng bỏ tay ra nó lại nẩy lên. Cho nên, tôi luôn luôn bắt mình phải suy nghĩ để có một sức bật, vượt qua trong mọi tình huống. Nên khi thôi ngân hàng, thậm chí đến bây giờ hơn 60 tuổi rồi mà tôi vẫn tham gia rất nhiều, để chứng minh sức bật, năng lực và chí khí của mình. Con người có năng lực có suy nghĩ thì môi trường nào anh cũng có thể phát huy được.
Nhưng nói như vậy cũng không có nghĩa là ông chưa từng nghĩ đến việc buông xuôi mọi thứ?
TS Cao Sĩ Kiêm: Cũng có lúc đấy. Nhưng những lúc bế tắc, mình nghĩ bế tắc mà mình buông xuôi thì cũng hỏng. Chẳng hạn sau khi mà mình nghĩ ở ngân hàng, thời kỳ đó thực sự rất căng thẳng.
Ông có nghĩ rằng làm lãnh đạo của một cơ quan nắm tiền nhiều nhất nước, lợi lộc sẽ rất cao (nhất là ở cương vị Thống đốc)?
TS Cao Sĩ Kiêm: Làm Thống đốc, có nhiều mối quan hệ: Quan hệ vay vốn, quan hệ giải ngân…, rất nhiều thứ lợi lộc có thể cũng nhiều. Nhưng mình phải nghĩ đến lâu dài, thêm nữa là thế nào rồi cũng nhận ra, anh em trong tập thể cơ quan cũng theo dõi rất chặt, chỉ cần sơ suất tý là họ phát hiện ra. Cho nên khi tôi làm chủ một cơ quan có tiền nong rất nhiều như vậy, khả năng mang lợi thì rất lớn nhưng tự nhủ mình không thể làm những việc trước mắt được.
Nhà mà ông đang ở nhà này là…?
TS Cao Sĩ Kiêm: Nhà tôi đang ở là tôi mua đấy. Lúc mới mua còn cây cối, cỏ mọc ngập đường. Nói thực, năm tôi mới lên Hà Nội, mấy cậu trong cơ quan bảo đi tìm cho tôi một căn nhà cỡ mấy trăm cây, cơ quan bỏ tiền ra mua. Nhưng bây giờ ngành ngân hàng có nhiều rắc rối, kiện cáo linh tinh. Thứ hai nữa là mình vừa lên chưa làm được cái gì cả, không muốn dây dưa vào chuyện ấy nhà cửa…
Vậy khi còn làm Thống đốc, món quà lớn nhất mà ông từng nhận là gì?
TS Cao Sĩ Kiêm: Lúc đó không có chuyện quà lớn, nó chỉ là cái bút, quyển sổ. Tiền thì không có. Nếu đi nước ngoài thì tổ chức nước ngoài mời đi có thể cho một ít tiền đi đường, không nhiều chỉ một vài nghìn USD. Muốn tiêu tiêu, không thì dành dụm thôi! Còn trong nước thì không có, tôi không nhận tiền của cấp dưới…
Điều đó sẽ không dễ tin lắm đâu, thưa ông?
TS Cao Sĩ Kiêm: Thời chúng tôi làm không như bây giờ đâu. Bây giờ những tặng phẩm để chiếm lòng tin thường là đất cát, nhà cửa. Ví dụ như nó cho hẳn cả một cái nhà, nhưng những kẻ chạy chọt không đứng tên người được tặng, mà những kẻ chạy chọt bảo nó sẽ cho người khác đứng tên. Đấy, cách là như thế. Bây giờ lại có cả thị trường trong chức vụ. Nó bỏ tiền để mua được một chức vụ nhất định được khoảng 1 tỷ, năm sau sau kiếm được 4 tỷ thì nó đã lãi 3 tỷ. Có thằng nó trắng trợn nói với tớ thế cơ mà! Nghe xong tôi rất rợn người!
Có cán bộ nào đặt một số tiền lớn và bảo: “cho tôi chức Vụ trưởng vụ này” không, thưa ông?
TS Cao Sĩ Kiêm: Không, lúc đó thì không có, lúc đó làm rất vô tư. Tôi có thể đề bạt một lúc nhiều người mà không có một tý gì. Lúc đó lại là khác, và uy tín của mình là chỗ ấy, vì không cầu lợi. Bởi thế nên mặc dù nghỉ ngân hàng được chục năm rồi mà từ trung ương đến địa phương anh nào cũng rất quý, rất tôn trọng.
Có một thực tế là bây giờ một số lãnh đạo các Bộ, sau khi về hưu thì họ nhảy vào một tập đoàn nào đó rất mạnh để làm cố vấn hoặc chuyên gia. Nghe nói ông đã từng giúp đỡ nhiều doanh nghiệp vươn lên. Vậy ông có ý định sẽ làm cố vấn hay chuyên gia như nhiều người khác không?
TS Cao Sĩ Kiêm: Tôi đã tạo điều kiện giúp đỡ hầu hết các doanh nghiệp có máu mặt ở Việt Nam, như Bitis, Cà phê Trung Nguyên… Tôi sẽ không làm cố vấn hay chuyên gia vì bận quá nhiều việc. Với lại làm thế là trái với quy định của Chính phủ
Xin cảm ơn ông!
